Zarzut 73 – Całowanie stóp

709 rok (w innej wersji 783) – całowanie stóp papieża

Nie wiem skąd autorzy „listy zarzutów” wzięli tę datę i z jakim wydarzeniem ją wiążą, choć niewątpliwie istniał taki zwyczaj (nie tylko w stosunku do papieża – na Wschodzie w ten sposób okazywano poddaństwo i szacunek władcy). Wiadomo na przykład że cesarz Justynian (483–565) ucałował stopy papieża Konstantyna na znak szacunku dla urzędu papieskiego^[1]Całowanie stóp władcy było we wczesnych wiekach naszej ery (zwłaszcza na Wschodzie) odpowiednikiem hołdu lennego – czynnością wyrażającą uznanie władzy i deklarację wierności..

W Dictus papae z 1075 roku, aby oddać myśl iż papiestwo przewyższa godnością władzę ziemską, użyto zwrotu że tylko papieżowi „przysługuje prawo do ucałowania nóg przez władców” (w przeciwieństwie do owych władców, którym przysługiwało całowanie nóg przez poddanych).

Ponieważ całowanie stóp dziś w kulturze Zachodu miałoby zupełnie inny wyraz sugerując jakieś upokorzenie, zwyczaj ten został zarzucony za papieża Jana XXIII^[2]Praktykuje się do dziś całowanie pierścienia papieskiego (ale także biskupiego). Podkreślam że chodzi o pierścień, nie o dłoń – gdyż jest to w zamyśle wyraz szacunku do funkcji biskupa … Continue reading.

Dziś kojarzymy raczej papieża z całowaniem przez niego stóp biednych, którym umywa nogi w Wielki Czwartek.

Zwyczaj ten prawdopodobnie sięga czasów apostolskich, a potem stał się nawet prawem, przypominającym duchownym ich misję; Synod w Toledo z 694 r., pod groźbą ekskomuniki, nakazał wszystkim biskupom i przełożonym–prezbiterom liturgiczny obrzęd umywania stóp w Wielki Czwartek. Znany nam wszystkim hymn „Ubi caritas et amor” napisano właśnie na okoliczność rozdawania żywności ubogim i umywania im nóg.

W drugiej połowie XII wieku papież na końcu Mszy umywał nogi dwunastu subdiakonom oraz trzynastu ubogim po posiłku. Co ciekawe, obrzęd tak ceniono, iż aż do 1955 roku był zastrzeżony tylko dla biskupów (w tym papieża) i opatów. Dziś praktykują go również proboszczowie wielu parafii.

Marek Piotrowski