Zarzut 18 – Związki z mitraizmem

265 rok – Włączenie do nabożeństw chrześcijańskich części celebracji mitrańskiej.

1. Teza spopularyzowana przez K. Deschnera, opierająca się na pewnych powierzchownych podobieństwach pomiędzy późnym mitraizmem a chrześcijaństwem. Rozróżnienie to jest krytyczne, gdyż wczesny i późny mitraizm różnią się dramatycznie – głównie dlatego że kult Mitry był z natury synkretyczny i chętnie asymilował różne idee i obrzędy z innych religii^[1]Pod tym względem kult Mitry przypominał nieco dzisiejszy nurt New Age – w tym z chrześcijaństwa. W dodatku praktycznie wszystkie źródła wiedzy na temat mitraizmu pochodzą z czasów już chrześcijańskich^[2]D.Musiał w dziele „Antyczne korzenie chrześcijaństwa” twierdzi iż większość danych na temat mitraizmu pochodzi dopiero z IV wieku naszej ery i z okresu późniejszego.
   Bardziej prawdopodobne jest iż to późny mitraizm czerpał z chrześcijaństwa niż odwrotnie – w Cesarstwie Rzymskim kult Mitry przyjął się później niż chrześcijaństwo^[3]W Pompejach (zniszczonych wybuchem wulkanu w 79 roku nie znaleziono śladów kultu Mitry; wszelkie pomniki w Cesarstwie są datowanie najwcześniej na koniec I wieku.. Wiemy też, że koncepcja Boga–zbawcy pojawiła się w mitraiźmie co najmniej kilkadziesiąt lat po śmierci Jezusa.
2. W dodatku przytaczane podobieństwa są dość problematyczne. Oto kilka przykładów^[4]Na podstawie pracy (którą gorąco polecam) Jana Lewandowskiego Kult Mitry a chrześcijaństwo, http://www.trinitarians.info/inne/art_158_Kult–Mitry–a–chrzescijanstwo.htm dostęp 21.12.2013:
   1. Sprawa narodzenia Jezusa
      Propagowane twierdzenie:
      Gdy Mitra się rodził przyszli do niego pasterze co jest podobne do opowieści o narodzinach Jezusa
      Fakty:
      Nie mamy żadnych przekazów potwierdzających jakoby przy narodzinach Mitry byli pasterze. Być może świadczą o tym pewne rzeźby, które jednak są w kiepskim stanie i nie wiadomo czy mają cokolwiek wspólnego z narodzinami Mitry. W dodatku są one prawdopodobnie dopiero z II lub III wieku, więc równie dobrze mogą być efektem wpływu chrześcijaństwa na mitraizm.
      Mitra, przychodząc na ziemię, miał narodzić się ze skały, co stanowi rażącą sprzeczność z historią narodzin Jezusa
   2. Eucharystia i chrzest
      Propagowane twierdzenie:
      Justyn i Tertulian twierdzą że wyznawcy Mitry przyjmowali – na pamiątkę Mistrza – Eucharystię a także praktykowali chrzest.
      Fakty:
      Ani Justyn, ani Tertulian nie wspierają powyższych twierdzeń, a ich opisy obrzędów mitriańskich ujawniają raczej sprzeczności niż podobieństwa. W szczególności:
      • Żaden z nich nie wspomina o tym jakoby uczta miała odbywać się na pamiątkę Mistrza (skądinąd wiadomo że miały one na celu upamiętnienie zabicia przez Mitrę byka)
      • Tertulian pisze jedynie o ofiarowaniu chleba i czynieniu jakiegoś znaku na czole, dodając jeśli pamięć mnie nie myli.
      • Św. Justyn pisze o diabelskiej parodii Eucharystii polegającej na jedzeniu chleba i piciu wody podczas obrzędu inicjacji (!). Nie ma mowy o winie.
      • Twierdzenie o znaku krzyża na chlebie ofiarnym opierają się na jednym reliefie – nie do końca wiadomo czy przedstawiającym w ogóle ofiarę i pochodzącym z V wieku (nawet gdyby przyjąć skojarzenia za dobrą monetę, można mówić raczej o wpływie chrześcijaństwa na mitraizm)
      • Twierdzenie o chrzcie związane jest z wzmianką u Tertuliana o kąpieli rytualnej. Jest to dalece za mało by szukać związku pomiędzy tymi religiami, ponieważ:
        • Kąpiele rytualne obecne są w wielu religiach świata (hinduizm, judaizm itd.^[5]Patrz np. Kpł 14,8.18; 15,5–27; 16,4; 16,24–28;17,15–16; 22,6 ;Lb 19,19)
        • Z innych źródeł wiadomo że w miriaiźmie praktykowano obrzęd inicjacyjny polegający na polaniu umieszczonego w dole adepta krwią byka^[6]W. Szafrański, Misterium Mitry (tzw. Obrzęd taurobolium)^[7]Symbol krwi byka związany jest z tym, iż Mitra miał zabić nożem byka na ofiarę dla Słońca. Z ciała tego byka miały powstać rośliny. . Trudno tu dopatrywać się podobieństw z chrześcijaństwem.
   3. Niedziela
      To zagadnienie omówiłem dość dokładnie m.in. w odpowiedzi na Zarzut 28
   4. Data Bożego Narodzenia
      Propagowane twierdzenie:
      Chrześcijaństwo przejęło datę Bożego Narodzenia (25 grudnia) z kultu Mitry
      Fakty:
      • Gdyby nawet tak było, nie oznaczałoby to przyjmowania nauki z mitraizmu; Kościół wielokrotnie ustanawiał daty świąt w dniach świąt pogańskich aby je „schrystianizować” (tak było np. ze Świętem Wszystkich Świętych który pierwotnie obchodzono 13 maja; przeniesiono je na 1 listopada aby „przykryć” pogańskie uroczystości czczenia Samhaina).
      • Dodać trzeba że data Bożego Narodzenia wiąże się z przesileniem zimowym – od tej chwili noc staje się krótsza a dzień dłuższy, Słońce „wygrywa”. Wcześni Chrześcijanie – wychodząc z Pisma – odnosili symbol Słońca do Boga (nie mylić z kultem Słońca!), czego świadectwo mamy choćby w Ewangelii wg św. Łukasza która tak mówi o Jezusie:
        „Jego ludowi dasz poznać zbawienie [co się dokona] przez odpuszczenie mu grzechów, dzięki litości serdecznej Boga naszego. Przez nią z wysoka Wschodzące Słońce nas nawiedzi, by zajaśnieć tym, co w mroku i cieniu śmierci mieszkają, aby nasze kroki zwrócić na drogę pokoju.”(Łk 1,77–79)
      • Nie jest jednak pewne czy data 25 grudnia jest przyjęta jako symboliczna; występuje ona bowiem już w bardzo wczesnej tradycji Kościoła (Hipolit ur.170) jako po prostu data narodzin Chrystusa.
3. Wbrew interpretacji na siłę doszukującej się podobieństwa pomiędzy mitrianizmem a chrześcijaństwem istnieją fundamentalne różnice. Oto garść przykładów:
   • Mitrianizm jest religią politeistyczną, chrześcijaństwo – monoteistyczną
   • Jezus jest najwyższym Bogiem, Mitra – jednym z bóstw
   • Mitra nie umarł oraz nie zmartwychwstał
   • Jezus jest stworzycielem świata sam zaś został zrodzony; Mitra został stworzony

Jak widać z powyższego (z konieczności skróconego) przeglądu, trudno nie przyznać racji Janowi Lewandowskiemu, że rzekome podobieństwa „bardziej odwołują się do emocji niż intelektu, bowiem operują na poziomie pierwszych i pobieżnych skojarzeń, które najczęściej są złudne”.

Zob. też odpowiedź na Zarzut 100

Zainteresowanym polecam:
Jan Lewandowski, Kult Mitry a chrześcijaństwo, http://www.trinitarians.info/inne/art_158_Kult-Mitry-a-chrzescijanstwo.htm

Marek Piotrowski